Δύο σημαντικές προσωπικότητες της νεότερης μακεδονικής ιστορίας, ο Ιωάννης Αργυρόπουλος (1852-1920) και ο Φιλόλαος Πηχεών (1873-1948), συνδέονται άμεσα στο χώρο και στο χρόνο, από τη στιγμή που οι ιστορικές συγκυρίες τους ταυτίζουν στους εθνικούς αγώνες τους για την εγκόλπωση του μεγαλύτερου τμήματος της ιστορικής Μακεδονίας στον εθνικό κορμό και σηματοδοτούν, ο καθένας με τη δική του συμβολή, το πνεύμα της μακεδονικής αντίστασης στα τέλη του 19ου αιώνα και μέχρι το πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα. Μέσα από τα ανέκδοτα έως τώρα Απομνημονεύματά τους, που συγκροτούν δύο πολυτιμότατες πρωτογενείς πηγές, καταγράφονται αναλυτικά βασικές πτυχές της ιστορικής εξέλιξης του μακεδονικού ελληνισμού, ιδιαίτερα σε μία φάση οξύτατης αντιπαράθεσης των εθνοτικών ομάδων της μείζονος Μακεδονίας. Οι μαρτυρίες απλών ανθρώπων, αγωνιστών, ανταρτών, περιγράφουν με τρόπο άμεσο τις συνθήκες της κατάστασης στο μακεδονικό χώρο και βοηθούν στην κατανόηση αρκετών παραμέτρων. Την ίδια στιγμή, δίνονται πολύτιμες πληροφορίες για ανθρώπινες συμπεριφορές πρωταγωνιστών, οι προσωπικές αντιζηλίες, τα προσωπικά πάθη και οι εγωιστικές φιλοδοξίες των οποίων υπέσκαπταν τα θεμέλια του Αγώνα, διεισδύοντας σε βάθος στην εικόνα μίας ιδιαίτερα αμφισβητούμενης και αμφιλεγόμενης εποχής. Μ αυτόν τον τρόπο, μέσα και από την απεικόνιση της ιστορικής εξέλιξης της νεότερης και σύγχρονης Μακεδονίας, όπως αυτή αποτυπώνεται από τα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης των τελευταίων 75 ετών (1924-2000) και την ανάλυση της επίσημης διαχρονικής ελληνικής προσέγγισης της τοπικής ιστορίας, αναδεικνύονται ανιδιοτελείς πρωταγωνιστικές μορφές της μακεδονικής ιστορίας, σε αντιδιαστολή με την ηρωοποιημένη προσέγγιση της ιστορίας και την ειδωλοποίηση πρωταγωνιστών της με αμφιλεγόμενη παρουσία.